Het Rivierduingebied Swifterbant is een typisch Nederlands landschap: een rationeel verkavelde polder uit 1956, maar ook relatief kleinschalig en gevarieerd door de aanwezigheid van grasland, bouwland en bollenvelden, door houtwallen en kleine bosgebieden, en door moderne boerderijen en windmolens. Meest fascinerend aan het Rivierduingebied is de wetenschap dat hier in de prehistorie ook bewoning is geweest. Naast een aantal fysieke vindplaatsen herbergt de bodem van het Rivierduingebied tal van geheimen die nog niet zijn prijsgegeven.

De ontwikkelingsgeschiedenis van het polderlandschap kenmerkt zich niet door continuïteit, maar door enkele ingrijpende sprongen: land, moeras, zee en drooglegging. Bijzonderheid daarbij is dat het gebied een geruime tijd geen land maar water is geweest. Na de inpoldering is er door de mens een nieuw landschap gemaakt. Dit lijkt maagdelijk, maar mens en natuur hebben hier eerder hun sporen achtergelaten. De polder is helemaal geen nieuw land, het heeft alleen een tijdje onder water gestaan. Het Rivierduingebied is een gelaagd landschap met een rijk verleden. In de ondergrond van het Rivierduingebied ligt een uniek en verborgen landschap met eeuwenoude kreken, oeverwallen en rivierduinen waarop vele belangrijke en unieke archeologische vondsten zijn gedaan: de Swifterbantcultuur.

Een korte geschiedenis van het Rivierduingebied:

• Steentijd
De prehistorische nederzettingen in het Rivierduingebied dateren van circa 6000 tot 400 v.Chr.; de periode van de Midden en Nieuwe Steentijd. Door het Rivierduingebied stroomde toen de rivier de IJssel. De nederzettingen in dit stroomgebied liggen voornamelijk op zogenaamde rivierduinen en oeverwallen. De rivierduinen zijn in een IJstijd, circa 12.000 jaar geleden, ontstaan. Onder deze koude omstandigheden had de wind vrij spel en zette vanuit de stroombedding en parallel aan de stroomrichting van de IJssel, zand af. Dit werden na verloop van tijd duinen. Veel later, namelijk omstreeks 4500 v.Chr., was het klimaat aanzienlijk beter, zelfs wat warmer en vochtiger dan heden ten dage. Het Rivierduingebied vormde toen de oostelijke uitloper van een lagune, zeg maar soort waddengebied. Langs de kreken werden door de getijdenwerking oeverwallen gevormd, die voor een deel en vaak alleen in de lente en zomer droogvielen.

Voor onze voorouders was het Rivierduingebied, vanwege de natuurlijke rijkdom, een aantrekkelijke vestigingslocatie. Op de nederzettingsterreinen zijn botten gevonden van onder andere zeehond, oeros, edelhert wildzwijn, Eland, bever en otter. Voor wat betreft vogels, zijn onder andere wilde eend, kuifeend, wilde zwaan, aalscholver en zeearend vertegenwoordigd. Hazelnoot en wilde appel vormde een deel van het plantaardig voedsel. De mensen van de Swifterbantcultuur hebben ook hun overledenen in het gebied begraven. Zo zijn aan de Visvijverweg en aan de Kamperhoekweg grafvelden gevonden. Nederzettingen zijn onder andere gevonden aan de Visvijverweg, Klingenweg en in het natuurgebied de Kamperhoek. Veel van deze terreinen zijn bij de inrichting van het gebied uitgespaard, zodat ze behouden blijven.

Voor de bestudering van de prehistorie in onze tijd is het Rivierduingebied van grote betekenis. Allereerst omdat er zoveel prehistorische nederzettingsresten in uitzonderlijk goede conserveringsomstandigheden bewaard zijn gebleven. Maar vooral ook omdat de nederzettingen een overgangsfase vertegenwoordigen waarin de mens van jagen/verzamelen naar landbouw overging. De onderzoeken in het Rivierduingebied wierpen een compleet nieuw licht op de ‘agrarische revolutie’. Voor het eerst kon worden aangetoond, land landbouw niet een schokbeweging was, maar dat inheemse jagers/verzamelaars langzaamaan ‘typische’ verworvenheden van agrarische samenlevingen in hun eigen bestaanswijze integreerden. Men bleef primair van jagen/verzamelen leven, maar maakte nu ook potten van aardewerk, hield koeien, varkens en schapen en verbouwde zelfs primitieve graansoorten! De vondsten in het Rivierduingebied zijn naamgevend voor de Swifterbantcultuur. Kenmerkend voor deze cultuur zijn de potten van aardewerk, die een S-vormige doorsnede van bolle bodems hebben.

• Zuiderzeetijd
Vanaf de Middeleeuwen maakte het Rivierduingebied deel uit van een alsmaar uitbreidende Zuiderzee. Deze zee had grote betekenis voor de bewoners van de lage landen. De mensen gebruikten het als viswater. En voor de Hanzesteden langs de IJssel was het de verbinding naar de rijke graangebieden rond de Oostzee. Nadat het Hanzeverbond ten onder was gegaan en Amsterdam als handelsstad belangrijker werd, lag het Rivierduingebied in de vaarroute van Amsterdam naar Overijssel en het Duitse achterland. In het gebied liggen enkele scheepswrakken, die nog aan deze Zuiderzeeperiode herinneren. Omwille van conservering liggen ze nog – onzichtbaar – in de grond. Er liggen o.a. scheepswrakken aan de Beverwerg, Klokbekerweg en Kamperhoekweg.

• Inpoldering
Eind 19e eeuw kregen ideeën om de Zuiderzee gedeeltelijk droog te leggen vastere vormen. Het plan Lely werd aangenomen en er werd gestart met de aanleg van de Wieringermeerpolder en Afsluitdijk. Vervolgens werden de Noordoostpolder en Oostelijk en zuidelijk Flevoland drooggelegd. Elke polder kende zijn eigen ontginning- en inrichtingssysteem, aansluitend op de voortschrijdende inzichten in planning, landbouw en watertechniek. In september 1956 werd het laatste gat in de dijk gedicht en in juni 1957 werd Oostelijk Flevoland officieel droog verklaard. Zee werd land, agrarisch land. Daar was de polder in hoofdzaak voor bedoeld. Zo ook het Rivierduingebied. Het werd rechthoekig verkaveld, met maten van 300 bij 1000 meter per bedrijf, voor een optimaal agrarisch gebruik. Het landschap werd aansluitend rationeel ingericht met rechte wegen en tochten en beplanting alleen bij erven en langs doorgaande wegen, zodat de landbouw er zo min mogelijk last van heeft. En bossen bij de dorpen, voor beschutting en recreatie.

Maar tijdens het graven van de sloten in het Rivierduingebied viel er iets op. De ondergrond was niet overal gelijk, er zaten oeverwallen en rivierduinen in. Een hele nieuwe wereld werd gevonden. Het vormde de aanleiding om meer weg- en tochtbeplantingen toe te voegen van in de rest van Oostelijk Flevoland gebruikelijk was. Ook werden landschappelijke bosjes toegevoegd, met een inrichting die gebaseerd werd op de stroomruggen. En namen van diverse straten en watergangen, zoals Klokbekerweg, Klingenweg en Vuursteentocht, werden vernoemd naar gevonden gebruiksvoorwerpen uit de Swifterbanttijd.

Voor de landbouwschuren werd een nieuw type schuur geïntroduceerd, moderner dan de schokbetonschuren uit de Noordoostpolder. Naast de akkerbouwbedrijven werden in dit gebied op de ‘slechtere gronden’ en bij de entree van de polder ook melkveebedrijven geplaatst. Hierbij deden de eerste ligboxenstallen van Flevoland hun intrede.

Met deze stallen kwam ook een nieuw tijdperk van denken over het leven van de boer. Overdag werkte hij op zijn hypermoderne bedrijf en ’s avonds om zes uur zou hij, net als een burger, klaar zijn er naar huis gaan. Het woonhuis werd daarom losstaand op het erf geplaatst, om uitdrukking te geven aan de boer met vrije tijd die ’s avonds niets met zijn bedrijf te maken heeft. In de architectuur van de boerderijen is ook de verandering in de pachtwet af te lezen. Het was niet meer vanzelfsprekend dat alle gebouwen eigendom bleven van de Staat. Er kwam daardoor meer vrijheid, en dus variatie, in de architectuur. Niet alle woonhuizen en bedrijfsgebouwen zijn meer ontworpen door de Rijksdienst zelf.

Na de ontginning en inrichting van de polder heeft de tijd niet stil gestaan. Het massaal verschijnen van windmolens in dit gebied is de meest in het oog springende verandering. Maar ook de bebouwing breidt uit, zowel van de kernen als op de erven. Het landgebruik verandert: de bedrijven worden grootschaliger, bloembollenteelt doet haar intrede, er wordt geëxperimenteerd met nieuwe akkerbouwgewassen en agrarische bedrijven verbreden hun werkzaamheden. De A6 is er gekomen, en onlangs nog werd de Hanzelijn en Overijsselseweg aangelegd. Het landschap is levend en voortdurend aan veranderingen onderhevig.